اقتصاد دانش بنیان

سهم ایران از گردش مالی اقتصاد خلاق در جهان، حدود ۱۰۰ میلیون دلار است که با داشته ها و توانمندی های منحصربفرد فرهنگی و اجتماعی ما همخوانی زیادی ندارد. یکی از دلایلی که ما با دانستن مشکلات و راه حل های آن، نمی توانیم به سرعت، مسائل مان را حل کنیم، نبود زنجیره کامل تولید از ایده تا محصول و از محصول تا بازار و صادرات در کشور است.

از این رو برای تکمیل این زنجیره مهم، در سال گذشته عضو جدید و تازه نفسی تحت عنوان «شرکت‌های خلاق» و «خانه‌های خلاق» به زیست‌بوم علم و فناوری کشور راه پیدا کرد  که با کمک آن پایه‌های اقتصاد دانش‌بنیان مستحکم تر و توانمندتر خواهد شد و نوآوران و فناورانی که پیش از این، از حمایت های مخصوص شرکت‌های دانش بنیان بهره مند نبودند، در قالب «برنامه توسعه صنایع فرهنگی و خلاق» به زیر سقف حمایت‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری راه پیدا کردند.

برای آشنایی بیش‌تر با شرکت‌های خلاق و نوآور و برنامه‌های حمایتی معاونت علمی از این صنایع نوپا در کشور گفت‌وگو با پرویز کرمی دبیر ستاد فرهنگسازی اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه صنایع نرم و خلاق را در ادامه می‌خوانید:

* تا چندسال پیش چیزی تحت عنوان شرکت‌های خلاق‌های در زیست بوم علم و فناوری کشور وجود نداشت، شرکت‌های خلاق به عنوان عضو جدید معاونت علمی چه ویژگی‌هایی دارند و با چه هدفی به وجود آمدند؟

در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری کمیته‌ای تحت عنوان کمیته ارزیابی صلاحیت شرکت‌های دانش بنیان وجود دارد که خیلی از افراد، اشخاص و محصولات وقتی به این کمیته مراجعه می‌کردند به دلیل نداشتن پیچیدگی و فناوری هایتک یا فناوری‌های پیشرفته ، شرکت دانش‌بنیان قلمداد نمی‌شدند و به همین دلیل پس‌زده می‌شدند.

معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از دو سال گذشته برنامه‌ای را تحت عنوان «حمایت از توسعه صنایع فرهنگی و خلاق» اجرا کرد که فناوری های نرم، خلاق و هویت ساز در درون این برنامه جای‌ می‌گیرند. همچنین ستادی تحت عنوان «ستاد فناوری‌های نرم و هویت ساز» در معاونت شکل گرفت، که  از دل آن شرکت‌های خلاق به وجود آمدند.

* شرکت‌های خلاق چه ویژگی‌هایی دارند؟

 شرکت‌های خلاق به شرکت‌هایی اطلاق می‌شود که ماهیت رشد آن ها براساس خلاقیت و نوآوری، ارائه محصول و خدمات جدید و براساس مدل های نوین کسب وکار در سطح بازار هدف است. رشد و توسعه محصولات و خدمات شرکت‌های خلاق برخلاف شرکت‌های دانش‌بنیان الزاما نیاز به  فناوری پیچیده و پیشرفته ندارد.

 این شرکت ها دارای الزاماتی نیز هستند. به طور مثال باید دارای شخصیت‌های حقوقی قابل ثبت در نظام قانونی کشور باشند، عضوی از بخش خصوصی باشند،  اثربخشی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی داشته باشند، محصول آن ها نوآورانه باشد و مرتبط با حوزه هایی باشد که کشور نیازمند آن ها است.

از این رو در معاونت علمی و فناروی ریاست جمهوری، برای شناسایی و استفاده از توان شرکت‌های خلاق، مبادی برای تفکیک و غربالگری شرکت هایی که برای دریافت تسهیلات مراجعه می‌کنند شکل گرفته است. بعضی از شتاب‌دهند‌ه‌ها، بخشی از تسهیل گران و سرمایه گذاران، تعدادی از ستادهای فناوری های راهبردی ، برخی از سازمان های دولتی مثل وزارت ارشاد، میراث فرهنگی و.. ، بعضی از جشنواره ها مانند جشنواره کودک، جشنواره فیلم فجر ، بعضی از مراکز رشد مبادی تایید و تفکیک شده‌ی شرکت‌های خلاق هستند که در مجموع حدود 80 مبادی برای شناسایی شرکت‌های خلاق در کشور شکل گرفته است.

*شرکت‌های خلاق و نوآور در چه حوزه‌هایی ورود پیدا کرده اند و فعالیت می کنند؟

از میان ۱۳۰۰ شرکت خلاق، حدود ۶۰۰ شرکت خلاق در حوزه کسب و کارهای دیجیتال و فضای مجازی فعالیت می کنند، ۱۱۰ شرکت در حوزه صنایع دیداری ، شنیداری، فیلم ، عکس ، نریشن ، پادکست، رادیو و سینما فعالیت دارند. حدود ۹۸ شرکت در حوزه میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی ، ۱۵۰ شرکت در حوزه بازی، اسباب بازی و سرگرمی، حدود ۷۰ شرکت در حوزه طراحی و معماری ، ۱۰ شرکت در حوزه هنرهای تجسمی و نمایشی ، ۳۰ شرکت در حوزه نشر ، چاپ و یادگیری، ۵۰ شرکت در حوزه گیاهان دارویی و طب سنتی و ۳۲ شرکت در حوزه خدمات زیرساخت حوزه صنایع خلاق و تعداد دیگری از شرکت ها در سایر حوزه هایی که اصطلاحا خلاق شناسایی می‌شوند فعالیت می کنند.

*معاونت علمی تا به امروز در راستای حمایت و توانمندسازی شرکت‌های خلاق و نوآور چه اقداماتی را انجام داده است؟

 معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای حمایت از شرکت‌های خلاق، در مرحله اول به موضوع توانمندسازی این شرکت ها پرداخته است. شرکت‌های خلاق ، شرکت‌های نوپایی هستند و عمدتا هنرمند محور و فرد محور هستند، معاونت علمی در ابتدا به این افراد کمک ‌می‌کند تبدیل به یک شرکت و تیم شوند.

از این رو برای آن‌ها تسهیلات تخصصی نظام وظیفه در نظر گرفته شده است. همچنین با امضا تفاهم نامه‌ای که با شهرداری کلان شهرها منعقد شده است استقرار این شرکت‌های خلاق در اماکن مسکونی به شرط عدم مزاحمت برای سایر اهالی نیز امکان پذیر شده است.

در انتهای سال ۹۹ معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای شرکت‌های خلاق یک صندوق ویژه پژوهش و فناوری صنایع خلاق و فرهنگی را راه اندازی کرد. حمایت از حضور شرکت‌های خلاق در نمایشگاه‌های تخصصی داخلی و خارجی ، کمک به صادرات محصولات و خدمات شرکت‌های خلاق ، استقرار این شرکت‌ها در پارک‌های علم‌وفناوری ، معرفی شرکت‌های خلاق در شبکه‌های مختلف تلویزیونی و حضور در شرکت‌های نمایشگاهی تخصصی از جمله ظرفیت‌هایی است که در اختیار این شرکت ها قرار گرفته است.

شرکت های خلاق برای تهیه گزارش تحقیقات بازار تا سقف ۵ میلیون تومان، برای خدمات مالی حسابداری  تا سقف ۱۲ میلیون تومان ، برای خرید نرم افزار حسابداری تا سقف ۲۰ میلیون تومان ،برای خدمات دیجیتال مارکتینگ تا سقف ۵ میلیون تومان کمک های بلاعوض توانمندساز دریافت می کنند.

* توسعه خانه‌های خلاق در ایران و سایر کشورها در همین راستا بوده است؟

معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در انتهای سال ۹۹  برای شکل گیری بهتر زنجیره ایده تا محصول در حوزه صنایع فرهنگی، فناوری های نرم و خلاق، پلتفرم خانه‌های خلاق و نوآور را طراحی کرد.تا کنون در ۹ استان کشور خانه‌های خلاق ایجاد شده و بستر توسعه این خانه‌ها در سایر استان‌های کشور در سال ۱۴۰۰ فراهم شده تا سایر استان‌ها نیز از خانه خلاق بهره‌مند می‌شوند.

خانه نوآوری و فناوری ایران در کنیا، ارمنستان، سوریه، ترکیه و چین با سرمایه‌گذاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری راه‌اندازی شده است و به عنوان نخستین پایگاه دائمی این معاونت، زیست‌بوم نوآوری ایران را به سایر کشورها گسترش می دهد تا به عنوان پایگاهی برای خلق ایده‌های نوآورانه، تجاری‌سازی این ایده‌ها و بستر صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیان ایرانی به بازارهای جهانی نقش آفرینی کند.

شرکت های خلاق در پژوهشکده‌های دانش آموزی حضور دارند و در حوزه صنایع نرم و فرهنگی تولید محتوا می کنند. همکاری‌های خوبی با سازمان های مختلف مثل میراث فرهنگی و وزارت ارشاد شکل گرفته است و تفاهم‌نامه‌های مفیدی در این حوزه منعقد شده است.

معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با همکاری قوه مقننه یک مرکزنواوری و خانه خلاق را در مجلس شورای اسلامی راه اندازی کرده است. در خانه خلاق و نوآوری مجلس تلاش می‌شود ضمن همگرایی با نمایندگان محترم مجلس از ایده‌های جوانان خلاق و نوآور کشور در زمینه قانون و پالایش قوانین کمک گرفته شود.

یک  قانون تحت عنوان «جهش تولید» در مجلس در حال نگارش است که به رفع چالش‌های قانون تاسیس و حمایت از شرکت های دانش بنیان می پردازد. یکی از مطالبات مهمی که باید از مجلس داشته باشیم این است که نقش صنایع خلاق به عنوان صنایعی اشتغال‌زا و ثروت آفرین در قوانین ما پر رنگ تر شود شود.

متاسفانه تاکنون در قوانین ما هیچ صحبتی از این صنایع نشده است. از این جهت اصلاح طرح قانونی «جهش تولید» که در دستور کار مجلس شورای اسلامی قرار دارد می‌تواند به موضوع شرکت‌های خلاق جهش و توان زیادی بدهد تا این صنایع در کشورما بروز و ظهور بیشتری داشته باشند.

*جایگاه صنایع خلاق و نوآور در کشور کجاست و  چرا برای پیشرفت و رشد کشور مهم هستند؟

گردش مالی صنایع خلاق در دنیا ۲۷۰۰ میلیارد دلار است.  ما در سال گذشته حدود ۱۰۰ میلیون دلار ارز آوری از طریق صنایع خلاق داشتیم که متاسفانه نسبت به توانایی ها ، داشته های فرهنگی تمدنی و هنری ما بسیار کم است. از این رو باید با طراحی حمایت های متناسب و با خوشه بندی در استان‌های  مختلف کشور و  با توجه به مزیت های علمی دینی و منطقه ای بتوانیم از توان زیست بوم خلاق کشور بیشتر استفاده کنیم.

شکل گیری مستحکم‌تر و منظم‌تر خانه های خلاق می تواند به شکل‌گیری بهتر زیست بوم صنایع خلاق کمک کند. مراکز نوآوری تخصصی در حوزه صنایع خلاق می‌تواند زنجیره تولید ما را افزایش دهد. معاونت علمی می تواند سرمایه اولیه افرادی که نیازمند اینکار هستند را از طریق ونچرهایی که در این حوزه ورود پیدا کرده اند تامین کنیم.

صادرات فرهنگ به شکل محصولی اقتصادی

شکل گیری یک صنعت فناور با وضعیت سخت اقتصادی امروز بسیار سخت شده است. اما شرکت‌های خلاق به راحتی و با تکیه بر توانمندی‌ها و ظرفیت‌های بومی که استان‌های مختلف کشور دارند کار را بسیار آسان تر کرده است . شکل گیری زیست بوم خلاق در کشور به تمرکززدایی کمک می‌کند و حمایت از کسب وکارهای سنتی و نوپای محلی را آسان تر می‌کند.

همچنین باعث احیای میراث فرهنگی و محلی گرایی در کشور می شود. اگر ایران اسلامی بخواهد صدور فرهنگی داشته باشد از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند داشته های فرهنگی خود را منتقل کند. هیچ کار فرهنگی ماندگار نیست مگر اینکه به شکل محصول اقتصادی به فراسوی مرزها برود.

*همان‌طور که در صحبت‌های خودتان اشاره کردید، مجلس شورای اسلامی تا این لحظه قانونی را در راستای حمایت از صنایع خلاق تصویب نکرده  و بیشتر قوانین حمایتی به شرکت‌های دانش بنیان اختصاص پیدا کرده است ،معاونت علمی برای گسترش و حمایت از این کسب و کارهای کوچک چه تدابیری را اندیشیده است؟

استفاده از تسهیلات ویژه، با ارتقاء شرکت‌های خلاق به دانش بنیان نوع۳

ستاد فرهنگسازی اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه فناوری‌های نرم و هویت ساز در سال گذشته توانست موضوع شرکت‌های دانش‌بنیان نوع 3 را مطرح کند و در حال حاضر شرکت‌های خلاق می‌توانند با یک ارزیابی مجدد تبدیل به شرکت دانش بنیان نوع ۳ بشوند. این موضوع یکی از اقدامات بسیار خوبی بود که با حمایت دکتر ستاری انجام شد.

در سال۹۹ صندوق صنایع خلاق نیز راه‌اندازی شد که حامی مالی و تسهیلات دهی به شرکت‌های خلاق است همچنین با صندوق توسعه صادرات در زمینه حمایت از صادرات کالاهای خلاق ، صندوق سپهر در زمینه اعطای تسهیلات به شرکت های خلاق ، صندوق کرمیه ، صندوق همگامان پیشرفت سیستان و بلوچستان و یزد تفاهم نامه هایی امضا شده است که خطوط اعتباری ویژه ای برای صنایع خلاق ایجاد کنیم.

*دانش بنیان نوع ۳ شدن چه مزایایی را در اختیار شرکت‌های خلاق قرار می دهد؟

ما در کشورمان صندوق به نام نوآوری و شکوفایی داریم. این صندوق طبق قانون فقط می‌توانست به دانش‌بنیان‌ها تسهیلات و کمک‌های توانمندساز بدهد. از این رو در سال گذشته تفاهم نامه‌ای امضا شد که به بخشی از شرکت‌های خلاق هم تسهیلات بدهند. اما چون قانون اجازه اینکار را به ما نمی‌داد، شرکت‌های خلاق باید دانش بنیان می‌شدند تا بتوانند از این تسهیلات استفاده کنند. به همین دلیل تفاهم کردیم که برخی از شرکت‌های خلاق که توانمندی‌های بالایی دارند تبدیل به دانش بنیان نوع 3 شوند. و بعد از آن می‌توانند از حمایت‌ها و تسهیلات توافقی بین معاونت علمی و صندوق استفاده کنند.

*اگر فرد یا شرکتی که یک ایده خلاق و نوآورانه دارد بخواهد از مزایایی که معاونت علمی برای شرکت‌های خلاق در نظر گرفته است استفاده کند، از چه طریقی باید اقدام کند؟

این افراد و شرکت ها ابتدا باید با مراجعه به سایت http://ircreative.isti.ir  یا برنامه زیست بوم خلاق ثبت نام کنند و بعد از انجام یکسری از استعلامات و بررسی اولیه، درخواست آن‌ها توسط معاونت ملی رد یا قبول می‌شود. در صورت قبول شدن عنوان یا مجوز صنایع خلاق به آن ها تعلق می‌گیرد و می‌توانند از مزایایی که در سایت صنایع خلاق برای آن ها درنظر گرفته شده استفاده کنند.

در این وب‌سایت که بصورت تعاملی طرحی شده است اطلاعات لازم و آموزش‌های لازم به متقاضیان داده می شود که برنامه توسعه زیست بوم شرکت های خلاق چیست، مراحل ثبت نام به چه صورت است و چه خدماتی در اختیار آن ها قرار می گیرد. همچنین  علاقه مندان می‌توانند از طریق این وبسایت اطلاعیه‌ها و اخباری که در این حوزه وجود دارد را دنبال کنند.